Hà Nội liên tiếp trải qua những đợt ngập úng kéo dài sau các trận mưa lớn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và giao thông của người dân. Việc tìm hiểu nguyên nhân khiến tình trạng ngập nặng này không những giúp đánh giá đúng thực trạng mà còn tạo điều kiện để đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm cải thiện hệ thống thoát nước và hạ tầng đô thị. Bài viết sẽ phân tích chi tiết những yếu tố chính dẫn đến hiện tượng này.
Tình hình ngập úng nghiêm trọng tại Hà Nội sau mưa lớn
Sau những cơn mưa lớn vừa qua, nhiều khu vực trung tâm và nội thành Hà Nội đã chứng kiến hiện tượng ngập úng kéo dài, gây khó khăn trong sinh hoạt và di chuyển của người dân. Hiện tượng này không chỉ giới hạn ở một số điểm mà lan rộng ra nhiều tuyến phố quan trọng, tạo nên áp lực lớn cho hệ thống giao thông và hạ tầng đô thị. Các phương tiện giao thông phải đối mặt với tình trạng ùn tắc nghiêm trọng, thậm chí một số đoạn đường bị tê liệt hoàn toàn do nước ngập sâu, ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống thường nhật.
Ngập úng gây tê liệt giao thông và đảo lộn sinh hoạt
Diện rộng khu vực nội thành bị ảnh hưởng
Không chỉ tập trung tại một vài điểm thấp trũng, diện tích ngập nước mở rộng khắp các quận nội thành khiến nhiều khu vực quen thuộc trở nên bất tiện. Những nơi trước đây ít khi bị ảnh hưởng giờ đây cũng không tránh khỏi cảnh ngập úng, làm gián đoạn sinh hoạt và kinh doanh của cư dân địa phương.
Thống kê các điểm ngập sâu và tác động đến giao thông, sinh hoạt
Theo thống kê sơ bộ, nhiều tuyến phố như Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Cầu Giấy đã xuất hiện những vùng nước sâu từ 30cm tới hơn nửa mét. Tình trạng này dẫn đến ùn tắc xe cộ nghiêm trọng vào giờ cao điểm, đồng thời làm tăng nguy cơ hư hại phương tiện và tai nạn giao thông. Người dân cũng gặp khó khăn khi di chuyển hoặc tiếp cận các dịch vụ thiết yếu hàng ngày.
Công tác ứng phó và vận hành hệ thống thoát nước hiện nay
Trước diễn biến phức tạp của thời tiết, các đơn vị quản lý đô thị đã tăng cường vận hành trạm bơm thoát nước và triển khai công tác vệ sinh lòng cống nhằm giảm thiểu mức độ ngập úng. Tuy nhiên, hệ thống hiện có vẫn chưa đáp ứng đủ công suất cần thiết để xử lý lượng nước đáng kể từ những trận mưa lớn kéo dài.
Nguyên nhân chính dẫn đến ngập kéo dài tại Hà Nội
Hiện tượng ngập nặng kéo dài ở Hà Nội là hệ quả của nhiều nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan kết hợp. Trong đó lượng mưa vượt quá khả năng thiết kế của hệ thống thoát nước được xem là yếu tố chủ đạo. Ngoài ra, sự ảnh hưởng đồng thời của các yếu tố khí hậu tạo ra lượng mưa lớn diện rộng cũng làm gia tăng áp lực lên mạng lưới thoát nước hiện hữu. Sự xuống cấp hạ tầng cùng các hoạt động kinh doanh dịch vụ thiếu kiểm soát góp phần làm tắc nghẽn dòng chảy một cách nghiêm trọng.
Nhiều hình thái thời tiết kết hợp gây mưa lớn
Lượng mưa vượt xa khả năng thiết kế của hệ thống thoát nước
Thiết kế ban đầu của mạng lưới thoát nước Hà Nội dựa trên mức mưa trung bình hàng năm và tần suất xuất hiện các trận mưa lớn không quá dày đặc. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đã thay đổi mô hình thời tiết, khiến lượng mưa trong nhiều trận gần đây vượt xa giới hạn chịu tải của hệ thống. Điều này dẫn đến việc nước không thể thoát kịp thời gây ra ngập úng diện rộng.
Ảnh hưởng đồng thời của nhiều yếu tố thời tiết tạo mưa lớn diện rộng
Thời tiết tại Hà Nội thường chịu tác động phối hợp bởi các dạng hình thái khác nhau như áp thấp nhiệt đới kết hợp gió mùa đông bắc mạnh và không khí ẩm từ biển vào sâu trong đất liền. Sự pha trộn này tạo ra điều kiện thuận lợi cho lượng mưa lớn liên tục trong thời gian ngắn nhưng lại phân bố rải rác khắp thành phố. Đây là nguyên nhân làm gia tăng áp lực thoát nước do lượng nước thải phải xử lý rất đa dạng về mặt không gian.
Nhiều hình thái thời tiết kết hợp gây mưa lớn
Hạ tầng thoát nước cũ kỹ, đặc biệt khu phố cổ xuống cấp và không đồng bộ
Phần lớn hệ thống cống rãnh tại các khu vực trung tâm đặc biệt là khu phố cổ đã tồn tại hàng chục năm với cấu trúc không đồng bộ cùng chất liệu xây dựng kém bền vững. Nhiều đoạn bị hư hỏng hoặc lún sụt dẫn đến tình trạng rò rỉ và giảm hiệu quả thoát nước rõ rệt khi gặp lượng nước lớn. Hệ quả là các vị trí này thường xuyên bị ách tắc khiến quá trình tiêu thoát bị trì hoãn lâu hơn.
Tác động tiêu cực từ hoạt động kinh doanh dịch vụ gây tắc nghẽn cống
Hoạt động thương mại dịch vụ phát triển nhanh chóng song song với ý thức bảo vệ môi trường chưa cao là nguyên nhân trực tiếp gây ra tình trạng tắc nghẽn ở nhiều tuyến cống thoát nước. Rác thải sinh hoạt, dầu mỡ từ nhà hàng quán ăn nếu không được xử lý đúng cách thường bị xả thẳng xuống hệ thống thoát nước làm giảm lưu lượng dòng chảy và tạo điều kiện hình thành các điểm nghẽn.
Hạn chế trong đầu tư hạ tầng thoát nước trên địa bàn Hà Nội
Việc đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng thoát nước tại Hà Nội còn tồn tại nhiều điểm hạn chế rõ nét khi chưa thể hoàn thiện toàn bộ mạng lưới tại một số vùng lưu vực tiêu biểu như sông Nhuệ hay các quận mới đô thị hóa nhanh chóng. Việc thiếu hụt trạm bơm cưỡng bức cùng hồ điều hòa cũng là một trong những nguyên nhân khiến quá trình tiêu thoát nước chậm lại đáng kể sau mỗi trận mưa lớn, đặc biệt ở khu vực Long Biên và phía tây thành phố. Bên cạnh đó, công tác quản lý duy tu kênh mương chưa chuyên nghiệp cũng góp phần gia tăng nguy cơ úng ngập.
Chưa có trạm bơm cưỡng bức khiến thoát nước chậm
Tình trạng chưa hoàn thiện hệ thống thoát nước tại các lưu vực sông Nhuệ và các quận mới đô thị hóa
Mạng lưới thoát nước tại khu vực lưu vực sông Nhuệ còn thiếu tính liên kết giữa các tuyến kênh và trạm bơm dẫn đến việc thu gom và chuyển tải dòng chảy bị gián đoạn. Đồng thời, sự phát triển đô thị nhanh chóng ở các huyện ngoại thành như Đông Anh hay Hoài Đức đã tạo thêm áp lực cho hạ tầng đang trong giai đoạn xây dựng nên khả năng chống chịu ứng phó với lượng nước thải vượt chuẩn vẫn còn yếu kém.
Thiếu các trạm bơm cưỡng bức và hồ điều hòa ở khu vực Long Biên và phía tây, tây nam thành phố
Hiện nay tại Long Biên cũng như vùng phía Tây Nam thủ đô vẫn chưa có đủ số lượng trạm bơm cưỡng bức mang lại hiệu quả hút tiêu nhanh chóng khi gặp tình huống khẩn cấp về thủy văn. Hồ điều hòa phục vụ mục đích điều tiết dòng chảy cũng chưa được đầu tư tương xứng với quy mô dân số cùng mật độ xây dựng cao tại đây, khiến ngăn chặn hay giảm thiểu ngập úng trở nên khó khăn.
Chưa có trạm bơm cưỡng bức khiến thoát nước chậm
Hiện trạng kênh mương và quản lý duy tu còn nhiều bất cập
Nhiều tuyến kênh thủy lợi cũng như hệ thống mương máng phục vụ việc tiêu thoát thủy không được bảo trì định kỳ, dẫn đến tình trạng bồi lấp lòng kênh hoặc cây cỏ phát triển quá mức làm hạn chế dòng chảy tự nhiên. Công tác quản lý duy tu chưa được chú trọng đúng mức khiến cho hiệu quả khai thác thấp hơn so với tiềm năng vốn có.
Tác động của quá trình đô thị hóa và giảm diện tích mặt nước cây xanh
Quá trình đô thị hóa diễn ra với tốc độ nhanh chóng đã làm đất đai bê tông hóa ngày càng gia tăng đồng nghĩa với việc giảm khả năng thấm hút tự nhiên của đất đối với lượng mưa. Diện tích hồ ao cũng như cây xanh vốn đóng vai trò giữ nước và điều hòa vi khí hậu bị thu hẹp nghiêm trọng khiến khả năng hấp thụ và trữ nước tự nhiên suy giảm đáng kể. Đây chính là nguyên nhân khiến hiện tượng ngập úng kéo dài trở nên phổ biến hơn.
Đô thị hóa nhanh làm giảm khả năng thấm nước tự nhiên do bê tông hóa đất đai
Việc trải rộng bê tông hóa đường xá, khu công nghiệp hay khu dân cư mới khiến cho lượng mưa khi rơi xuống mặt đất không thể thấm vào lòng đất mà bị giữ lại trên bề mặt. Điều này làm gia tăng đáng kể dòng chảy mặt gây áp lực lên hệ thống tiêu thoát xuống cấp hoặc chưa hoàn thiện.
Giảm diện tích hồ ao, cây xanh làm mất khả năng điều hòa và trữ nước của thành phố
Các hồ ao tự nhiên vốn đóng vai trò như những bể chứa bổ sung giúp hấp thu lượng nước dư thừa khi có mưa to dần dần bị san lấp hoặc ô nhiễm nghiêm trọng làm mất đi chức năng điều hòa nguồn nước thiên nhiên này. Tương tự cây xanh cũng là yếu tố hỗ trợ điều hòa nhiệt độ cùng hấp thu một phần lượng nước mặt nhưng diện tích cây xanh ngày càng thu hẹp góp phần làm mất cân bằng môi trường thủy văn đô thị.
Ý thức người dân và ảnh hưởng đến hệ thống thoát nước
“Ý thức cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sự thông suốt cho hệ thống thoát nước ở đô thị đông đúc như Hà Nội. Thực tế cho thấy việc vứt rác bừa bãi hay che chắn miệng cống đã trực tiếp gây ra hiện tượng tắc nghẽn dòng chảy, làm gia tăng nguy cơ ngập úng nghiêm trọng hơn mỗi khi trời mưa to. Ngoài ra, thiếu các quy định bắt buộc đối với cơ sở kinh doanh dịch vụ trong việc xử lý dầu nhớt thải cũng góp phần không nhỏ vào vấn đề này.”
Tình trạng vứt rác bừa bãi, bịt miệng cống gây tắc nghẽn dòng chảy
“Dù đã có nhiều chiến dịch tuyên truyền nâng cao nhận thức nhưng thực trạng người dân vẫn còn vứt rác tùy tiện quanh khu vực thanh chắn cống hoặc ngay lòng đường vẫn diễn ra phổ biến gây nên những vật cản vật lý làm nghẹt cả hệ thống dòng chảy bên dưới.”
“Thiếu quy định bắt buộc lắp đặt thiết bị xử lý dầu mỡ thải tại các cơ sở kinh doanh dịch vụ”
Dự báo tình hình và giải pháp ứng phó ngập úng tại Hà Nội
Những dự báo khí tượng gần đây đều chỉ ra rằng Hà Nội sẽ tiếp tục chịu ảnh hưởng bởi các đợt mưa vừa đến to trong thời gian tới, đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc chuẩn bị phương án ứng phó hiệu quả nhằm giảm thiểu tối đa thiệt hại do ngập úng gây ra. Các cơ quan chức năng đang tập trung vận hành tối đa công suất trạm bơm cùng với việc tổ chức vệ sinh sạch sẽ lòng cống đường ống để đảm bảo dòng chảy thông suốt nhất có thể.
Tiếp tục có mưa vừa đến mưa to trong những ngày tới
Theo nhận định từ Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia cùng đơn vị địa phương chuyên môn thì Hà Nội sẽ duy trì xu hướng xuất hiện những trận mưa vừa cùng lúc kéo dài vài giờ hoặc hơn ngay cả trong đợt cao điểm mùa hè or mùa thu sắp tới do tác động kép của hoàn lưu áp thấp nhiệt đới kết hợp với gió mùa đông bắc mạnh.
Triển khai vận hành tối đa công suất các trạm bơm, vệ sinh, khơi thông dòng chảy nhằm giảm áp lực ngập úng.
Đội ngũ kỹ thuật viên được huy động hoạt động hết công suất trên tất cả trạm bơm đang vận hành; song song đó lực lượng vệ sinh môi trường phối hợp rà soát khơi thông từng điểm nghẽn tiềm năng để đảm bảo luồng dòng chảy được duy trì ổn định nhất có thể nhằm hạn chế tối đa nguy cơ lan rộng vùng ngập.
Nhìn nhận tổng thể về nguyên nhân cùng hướng giải pháp chống ngập nặng kéo dài ở Hà Nội
Có thể thấy rằng nguyên nhân dẫn đến tình trạng “Hà Nội ngập nặng kéo dài sau mưa lớn: Nguyên nhân do đâu?” là sự kết hợp phức tạp giữa biến đổi khí hậu với hạn chế về hạ tầng kỹ thuật cũng như tác động từ quá trình đô thị hóa nhanh chóng cùng ý thức cộng đồng chưa thực sự tốt trong quản lý rác thải và bảo vệ môi trường chung. Để cải thiện thực trạng này cần sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền địa phương trong việc nâng cấp hạ tầng kỹ thuật song song với chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường nhằm hướng đến xây dựng một thủ đô thông minh – xanh – sạch – đẹp hơn.
